Co to właściwie są wzdęcia?

Tak naprawdę nie ma jednej, w pełni precyzyjnej definicji wzdęć. Osoby, które miały z nimi do czynienia opisują je jako uczucie większej niż zazwyczaj ilości gazów w przewodzie pokarmowym, co skutkuje zwiększonym obwodem brzucha. Tak naprawdę jednak nie chodzi tutaj o ilość gazów, a o subiektywne odczuwanie ich obecności w jelitach. Za uczucie nadmiernej ilości gazów odpowiadają tzw. zaburzenia czucia trzewnego. Sprawiają one, że odczuwamy dyskomfort pod wpływem takiej ilości gazu, która powinna być dobrze tolerowana.

Przyczyny wzdęć

• Niedobór enzymów trzustki.

Kiedy trzustka produkuje niewystarczającą ilość enzymów, układ trawienny nie jest w stanie prawidłowo strawić pokarmu. Trawi tylko jego część, a to, co pozostaje, fermentuje w jelitach i przyczynia się do powstawania gazów. Dodatkowymi objawami są biegunki tłuszczowe oraz wiatry. Jeśli borykasz się z tymi dolegliwościami, koniecznie sprawdź stężenie enzymów trzustkowych we krwi.

• Zespół jelita nadwrażliwego.

Kluczem do rozpoznania tej dolegliwości jest obserwowanie objawów. Poza wzdęciami mogą pojawiać się bóle brzucha, problemy z wypróżnianiem, zmęczenie, niepokój, bóle głowy i nudności. Sposobem na czasowe złagodzenie objawów jest unikanie pokarmów, które nasilają dolegliwości, a ostatecznym rozwiązaniem powinna być wizyta u lekarza. Przy zespole jelita nadwrażliwego wskazane jest jedzenie większej ilości błonnika, zmniejszenie objętości posiłków na rzecz ich ilości, ograniczenie stresu i regularne ćwiczenia fizyczne.

• Nadmiar bakterii jelitowych.

Jego główną przyczyną jest zbyt duża ilość roślin strączkowych w diecie, które są ciężkostrawne i powodują przeciążenie układu pokarmowego. Do nadmiaru bakterii jelitowych mogą przyczynić się także inne ciężkostrawne potrawy. Objawem pozwalającym rozpoznać tę dolegliwość są gazy o nieprzyjemnym zapachu. Aby je zniwelować, należy unikać ciężkostrawnych potraw.

• Nietolerancja laktozy.

Powodowana jest brakiem w organizmie enzymu – laktazy – który rozkłada laktozę, cukier obecny w nabiale. Objawia się bólem brzucha, nudnościami i wzdęciami. Jeśli obserwujesz u siebie te objawy, wyrzuć z diety mleko krowie i jego przetwory.

• Połykanie powietrza.

Jeśli wzdęcia spowodowane są połykaniem powietrza, będzie im towarzyszyć także zwiększony obwód brzucha, szczególnie w godzinach wieczornych. Dotyczy to osób, które szybko jedzą lub mają zwyczaj rozmawiania w trakcie posiłku. Aby zapobiec wzdęciom, w tym przypadku wystarczy jeść wolniej, dokładnie przeżuwając, w spokojnej atmosferze, a jednocześnie powstrzymać się od rozmów i picia napojów gazowanych do posiłku.

• Nietolerancja glutenu.

W tym przypadku nie obędzie się bez wizyty u lekarza. Pomoże ona stwierdzić obecność skutku nietolerancji glutenu – celiakię. Objawami, które mogą na nią wskazywać są burczenie w brzuchu, uczucie przelewania się, niedokrwistość, utrata wagi, biegunki tłuszczowe czy nadmierne wiatry.

• Nadmiar białka w diecie

Kiedy w jadłospisie dominuje białko oraz tłuszcz zwierzęcy, układ pokarmowy syntezuje zbyt dużo żółci oraz kwasu trzustkowego. W tej sytuacji zawarte w nich węglowodany nie mogą zostać zneutralizowane przez kwasy tłuszczowe i kwas solny. W rezultacie powstaje nadmierna ilość dwutlenku węgla, a w następstwie zaczyna nam się coraz częściej odbijać. Sposobem na rozwiązanie tego problemu jest przede wszystkim ograniczenie tłuszczu i białka, a dodatkowo zmniejszenie porcji przy jednoczesnym zwiększeniu częstości jedzenia oraz picie większej ilości wody.

Objawy wzdęć

Objawy wzdęć mogą być nagłe lub przewlekłe. Ostre objawy powodowane są zazwyczaj przez niedrożność układu pokarmowego i mogą mieć podłoże porażenne lub mechaniczne. Przy objawach o podłożu porażennym dolegliwości są spowodowane zatrzymaniem pracy mięśni odpowiadających za prawidłowe działanie przewodu pokarmowego.

Niedrożność o podłożu mechanicznym wiąże się z fizyczną przeszkodą, którą napotyka treść pokarmowa w układzie trawiennym. Ową przeszkodą może być m.in. guz, zwężenie pozapalne jelita czy uwięźnięcie przepukliny, z czego dwie ostatnie przyczyny są najczęstsze. Zazwyczaj dotykają one jelito cienkie i ruchomą część jelita grubego – esicę. Towarzyszyć im może martwica ściany jelita, niedokrwienie jelita, a w poważniejszych przypadkach nawet zapalenie otrzewnej i sepsa.

Niedrożność jelita w obu powyższych przypadkach objawia się:

• wzdęciami,
• bólem w jamie brzusznej.
• zatrzymaniem stolca,
• wymiotami,
• nudnościami.

W przypadku ostrych objawów wzdęć konieczna jest jak najszybsza diagnoza, ponieważ mogą one stanowić nawet zagrożenie życia. W badaniu lekarskim można stwierdzić:

• zwiększone napięcie mięśni przewodu pokarmowego, które nasila się przy małym ucisku,
• niesłyszalną perystaltykę jelit,
• ból podczas kaszlu,
• wzrost temperatury ciała,
• gwałtowny i silny ból brzucha, który wyzwala się po zwolnieniu ucisku ręki z powłok brzucha (charakterystyczny dla zapalenia otrzewnej objaw Blumberga).

W rozpoznaniu pomaga również badanie morfologii krwi. Może ono wykazać:

• podwyższoną liczbę leukocytów, przede wszystkim granulocytów,
• podwyższoną ilość hematokrytu i liczbę erytrocytów (przy większym zaawansowaniu choroby).

Warto wykonać również wykonać badania biochemiczne i zwrócić uwagę na:

• poziom cukru we krwi,
• aktywność i stężenie enzymów trzustki,
• kreatyninę i jonogram, świadczące o funkcjonowaniu nerek.

Zespół jelita drażliwego

To schorzenie jest coraz częściej rozpoznawaną przyczyną przewlekłych wzdęć. Inaczej jest nazywane zespołem jelita nadwrażliwego (z and. IBS – Irritable Bowel Syndrom). O zespole jelita drażliwego możemy mówić, jeśli objawy – głównie bóle brzucha i zaburzenia rytmu wypróżnień – utrzymują się przez przynajmniej trzy miesiące. Dotychczas nie poznaliśmy jego dokładnej przyczyny. Wiemy natomiast, że objawy nasilają się w sytuacjach stresowych.

Ból brzucha, charakterystyczny dla zespołu jelita drażliwego, może być stały albo nawracający. Pacjenci zazwyczaj odczuwają go w podbrzuszu i opisują jako kurczowy, ostry i nękający. Napadu bólu pojawiają się po posiłku, a wypróżnienia wpływają na jego złagodzenie.

Kolejnym objawem są biegunki albo zaparcia, lub oba te symptomy, występujące naprzemiennie. Przy biegunce stolec jest półpłynny i wodnisty, a bezpośrednio przed wypróżnieniem występują kłopotliwe i nieprzyjemne parcia. W przypadku zaparć wypróżnienia są rzadsze i przychodzą z wysiłkiem, bo stolec jest bryłowaty i twardy. Po wizycie w toalecie pacjenci często mają uczucie niepełnego wypróżnienia.

Dodatkowymi objawami zespołu jelita drażliwego są:

• zgaga,
• nudności,
• wzdęcia,
• wymioty

Objawy zespołu jelita drażliwego nie występują permanentnie, a nasilają się w określonych sytuacjach, tj.

• w godzinach rannych,
• po posiłku,
• w sytuacjach stresowych.

Podstawą leczenia jest w tym przypadku zrozumienie przez pacjenta specyfiki choroby i dzięki temu konsekwentne stosowanie zaleconej przez lekarza diety. Ma ona za zadanie złagodzić większość objawów, a te, które nie ulegną poprawie, są zwalczane za pomocą środków farmakologicznych. Kluczem jest jednak przede wszystkim dobra współpraca lekarza z pacjentem.

Dolegliwości przy wzdęciach

Najczęstszymi objawami wzdęć są:

• często wydalane gazy,
• uczucie przyciasnego ubrania,
• odczucie pełności w jamie brzusznej,
• wypuk bębenkowy umiejscowiony nad jamą brzuszną (może być stwierdzony przez lekarza),
• ból lub ucisk w podżebrzu wywierany przez znajdujące się tam powietrze.

Możliwym, choć rzadkim objawem jest zespół Roemhelda, który implikuje dolegliwości żołądka i serca. Powodem są występujące jednocześnie wysokie ustawienie przepony i bębnica. Zespół Roemhelda można rozpoznać po:

• niemiarowym biciu serca,
• uczuciu dławienia przy sercu,
• trudnościach w oddychaniu,
• bólu w klatce piersiowej podobnym do dławicy piersiowej.

Leczenie przewlekłych wzdęć

Przewlekłe wzdęcia można leczyć objawowo lub przyczynowo.

Leczenie objawowe opiera się przede wszystkim na wprowadzeniu zdrowych nawyków związanych ze stylem życia. Należy wyeliminować z diety wzdymające produkty i napoje gazowane. Posiłki powinno się jeść często, ale w małych ilościach, a podczas jedzenia powstrzymać się od rozmów, zadbać o spokojną atmosferę i brak pośpiechu. Po posiłku dobrze jest wybrać się na długi spacer. Jeśli zdarzy się, że w wyniku skurczu w jelicie powietrze zostanie w nim uwięzione, co można rozpoznać po bólu w podżebrzu, można przyłożyć ciepły okład lub zadziałać gazopędnie np. preparatem kminku lub kopru.

Można też sięgnąć po środki farmakologiczne. W aptekach znajdziemy szeroki asortyment leków na wzdęcia, które pomogą złagodzić nieprzyjemne ich objawy. Najbardziej popularnymi środkami są simetikon i trimenutyna. Simetikon działa bezpośrednio na pęcherzyki gazu, zmniejszając ich napięcie powierzchniowe, co powoduje szybsze ich pękanie, oczyszczenie jelit z gazu, zmniejszenie napięcia w jelitach i uśmierzenie bólu. Rezultaty jego działania są widoczne już po dwóch dniach stosowania. Simetikon może być zażywany przez niemowlęta, kobiety w ciąży i karmiące. Podaje się go do posiłku, a przy ostrzejszych objawach również przed snem.

Można go stosować nawet przez kilka lat. Drugą substancją, często zalecaną przy wzdęciach, jest trimebutyna, które jest zalecana szczególnie w przypadkach, kiedy przyczyną wzdęć jest zespól jelita drażliwego. W przeciwieństwie do simetikonu, nie może być stosowany przez kobiety ciężarne i karmiące. Podczas stosowania mogą wystąpić takie nieprzyjemne skutki jak zmęczenie, reakcje alergiczne na skórze czy wymioty. Stosowanie opisanych preparatów ma działanie doraźne, a w przypadkach wyjątkowo nasilonego bólu może być uzupełnione o leki rozkurczowe. Nie zaleca się jednak długotrwałego stosowania środków, ponieważ mogą się one spowodować osłabienie perystaltyki jelit i nasilenie objawów bębnicy. Jeśli u chorego występuje aerofagia, konieczne jest dodatkowe leczenie u psychoterapeuty.

Leczenie przyczynowe może odbywać się na kilka sposobów:

• leczenie chirurgiczne lub onkologiczne – jeśli przyczyną bębnicy jest fizyczna przeszkoda w jelicie, np. guz lub przepuklina,
• leki antypasożytnicze – jeśli przyczyną jest zakażenie pasożytnicze,
• leczenie dietetyczne – kiedy bębnica jest wywołana przez nietolerancję glutenu lub laktozy, bądź zbyt duże spożycie węglowodanów,
• dostosowanie innych leków – kiedy leki stosowane dotychczas przez pacjenta przyczyniają się do powstawania wzdęć.

Zioła – lek na wzdęcia

Lukrecja gładka

Poza wzdęciami, niweluje także wrzody i nieżyty dwunastnicy i żołądka oraz stany zapalne. Poza tym ma wiele innych właściwości:

• działanie przeciwbakteryjne,
• przeciwdziałanie uczuleniom,
• przyspieszanie gojenia raz,
• wspieranie leczenia pozabiegowego,
• zwiększenie odporności,
• leczenie dolegliwości układu oddechowego.

Rumianek pospolity

W Polsce uprawia się go jako roślinę leczniczą, a lecznicze właściwości pozyskuje się z jego koszyczka kwiatowego. Ma on w sobie wiele cennych substancji odpowiedzialnych za lecznicze działanie, m.in. flawonoidy, olejek eteryczny, cholinę, śluz, karotenoidy, garbniki, sole mineralne i związki kumarynowe.

Doustny preparat z rumianku pomoże na alergię, zapalenia i skurcze przewodu pokarmowego. Skuteczne są również okłady z rumianku, które stosuje się na dolegliwości skórne. Herbatka z rumianku natomiast pomoże przy:

• napięciu nerwowym,
• stresie,
• bezsenności,
• chorobach alergicznych,
• przeziębieniu,
• bolesnym miesiączkowaniu

Rumianek jest szczególnie skuteczny na dolegliwości układu pokarmowego, takie jak:

• wzdęcia,
• stany zapalne,
• nadmierna fermentacja,
• choroby wrzodowe,
• zgaga,
• odbijanie,
• biegunka,
• stany skurczowe żołądka i jelit,
• brak łaknienia.

Prawoślaz lekarski

Jest skuteczny na różne stany chorobowe przewodu pokarmowego: wzdęcia, uszkodzenia nabłonka, zaparcia, podrażnienia, stany zapalne przewodu pokarmowego, nadkwaśność czy wrzody żołądka. Poza tym pomaga w leczeniu kaszlu, dolegliwości gardła i nieżytu oskrzeli. Nadaje się do stosowania zewnętrznego przy wrzodach, czyrakach i trudno gojących się ranach.

Ślaz dziki

Swoje lecznicze działanie najpełniej wykazuje w połączeniu z innymi ziołami. Do stosowania zewnętrznego, podobnie jak prawoślaz lekarski, a dodatkowo jako preparat do kąpieli e leczeniu dolegliwości skóry. Pozytywnie wpływa na układ moczowy i oddechowy, niwelując nieżyty. Płukanki w ślazu dzikiego stosowane są przy chorobach gardła i pochwy. Ślaz dziki stosuje się przy takich chorobach układu pokarmowego jak:

• wzdęcia,
• zaburzeniach trawienia,
• nieżyt żołądka i jelit,
• biegunki,
• zaparcia,
• choroba wrzodowa dwunastnicy i żołądka.

Bibliografia

Socha J. Gastroenterologia praktyczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1999, ISBN 83-200-2281-9
Szczeklik A. (red.), Choroby wewnętrzne, Medycyna Praktyczna, Kraków 2011, ISBN 978-83-7430-289-0
Kokot F. Diagnostyka różnicowa objawów chorobowych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007, ISBN 978-83-200-3295-6
Schaenzler N., Koppenwallner C. Choroby żołądka i jelit. Leczenie metodami naturalnymi, Oficyna Wydawnicza READ ME, Warszawa 2011, ISBN 978-83-7243-937-6